Giống như loài cá bảy màu, các vận động viên ba môn phối hợp phải đối mặt với các lựa chọn đánh đổi. Một nghiên cứu được thực hiện năm 1983 về loài các bảy màu cho thấy, loài cá này phải lựa chọn giữa phát triển và sinh sản: một số cá thể cá bảy màu dồn hết năng lượng để cơ thể phát triển nhanh và to nhất có thể để tránh những kẻ săn mồi, một số còn lại lại tập trung vào hoạt động sinh sản. Đối với các vận động viên ba môn phối hợp, sự đánh đổi ở đây là giữa bơi, đạp hoặc chạy.
Những hiện tượng đánh đổi này được các nhà sinh học tiến hóa nghiên cứu kỹ lưỡng vì đây là một bộ phận của “thuyết lịch sử sự sống” nhằm làm rõ cách thức sinh vật phân bổ năng lượng ở các giai đoạn phát triển khác nhau. Nhưng trong một nghiên cứu chuẩn bị được hai nhà sinh học công bố trên tạp chí Medicine & Science in Sports & Exercise, phân tích này cũng có thể được áp dụng đối với các vận động viên ba môn phối hợp nhằm tối ưu hóa thời gian thi đấu. Hai chuyên gia sinh học Ryan Calsbeek thuộc Đại học Dartmouth và Vincent Careau thuộc Đại học Ottawa đã tổng hợp 149.000 thời gian hoàn thành trong 86 giải đấu Ironman từ năm 2013 đến 2016, và nhập số liệu này vào hệ thống để phân tích liệu các vận động viên ba môn phối hợp có phân phối năng lượng giống như loài cá bảy màu hay không.
Sự đánh đổi cơ bản mà chúng ta có thể quan sát được ở các kết quả thi đấu ba môn phối hợp là kết quả thi đấu hoàn hảo của một trong ba môn phải đổi bằng kết quả thi đấu tệ hại của một hoặc cả hai môn còn lại. Điều này được thể hiện dưới một vài hình thức khác nhau. Ví dụ, cùng một vận động viên, hệ quả của việc bơi nhanh là đạp hoặc chạy chậm hơn bình thường. Ngoài ra còn có những đánh đổi về mặt di truyền như những vận động viên bơi nhanh thường có dặc điểm thể hình là vai rộng và chân ngắn và đây là những điểm bất lợi trong đạp và chạy. Và các quyết định trong tập luyện cũng đóng vai trò quan trọng: với cùng một lượng thời gian và năng lượng xác định, việc dành quá nhiều thời gian tập luyện một môn sẽ ảnh hưởng tới thành tích của hai môn còn lại.
Điều đặc biệt thú vị khi quan sát kết quả thi đấu ba môn phối hợp là thời gian về đích rất đa dạng, từ các vận động viên nhóm đầu về đích trong khoảng thời gian dưới 9 giờ cho tới các vận động viên không chuyên về đích trong khoảng 17 giờ. Đây là vấn đề quan trọng vì hiện đang nổ ra một cuộc tranh luận trong lĩnh vực sinh học tiến hóa về việc liệu thực sự những đánh đổi này có phải là tất yếu hay không. Một số thí nghiệm (ví dụ như thí nghiệm về loài rệp nước) dường như chỉ ra rằng trong một số hoàn cảnh nhất định các loài có thể tập trung dồn năng lượng vào hoạt động sinh sản mà không phải đánh đổi bất kỳ khía cạnh nào. Đây thực sự là vấn đề đáng lưu tâm vì nếu suy rộng ra điều này có nghĩa sự tiến hóa có thể đã tạo ra một vài “quái vật tiến hóa” có khả năng sinh sản vô hạn ngay sau khi chào đời và có thể tồn tại vĩnh viễn.
Một trong những lý giải cho hiện tượng trong một số trường hợp chúng ta không quan sát được sự đánh đổi này là kịch bản “nhà to, xe sang”. Chúng ta có thể lý luận một cách ngây ngô rằng một người dồn tiền vào mua một chiếc xe hơi sang sẽ không có đủ tiền để sở hữu một ngôi nhà to và ngược lại. Đương nhiên thực tế cho thấy một số người đều có khả năng tậu cả xe sang và nhà to. Tương tự, trong thế giới sinh học, một số loài rệp nước được ban tặng những đặc điểm di truyền giúp chúng có khả năng hấp thụ nhiều nguồn lực hơn và do đó có thể tự do thoải mái sử dụng những nguồn lực đó mà không phải đánh đổi.
Nếu áp dụng kịch bản “nhà to, xe sang” vào ba môn phối hợp, chúng ta có thể thấy rằng sự đánh đổi ở các vận động viên chậm hơn là rõ ràng và cụ thể hơn so với các vận động viên có thời gian thi đấu nhanh hơn và đây chính là kết quả mà các nhà nghiên cứu đã quan sát được. Ví dụ, hình dưới đây minh họa hệ số tương quan giữa thời gian đạp và chạy so với tổng thời gian hoàn thành cuộc đua. Chấm tròn đỏ là nữ, tam giác xanh là nam.
(Nguồn Medicine & Science in Sports & Exercise)
Ở nhóm những vận động viên chậm nhất (phía ngoài cùng bên phải của biểu đồ), hệ số tương quan âm cao, điều này đồng nghĩa với với việc các vận động viên đạp nhanh hơn trung bình có nhiều khả năng chạy chậm hơn trung bình và ngược lại. Khi thời gian hoàn thành càng ngắn, hệ số tương quan giảm dần và tiến dần về 0, điều này có nghĩa hiện tượng đánh đổi giảm dần. Khi quan sát nhóm vận động viên hoàn thành dưới 9 giờ, chúng ta thấy hệ số tương quan dương, đồng nghĩa với việc một vận động viên có tốc độ đạp nhanh hơn trung bình cũng có khả năng có tốc độ chạy nhanh hơn trung bình. Đây là những vận động viên vừa có thể mua nhà to và vừa có thể mua xe sang.
Biểu đồ trên là sự so sánh giữa các vận động viên khác nhau và có thể cho thấy sự khác nhau về tài năng bẩm sinh hoặc mức độ tập luyện. Nếu chúng ta so sánh các kết quả khác nhau của cùng một vận động viên, những thông số này vẫn tương đối ổn định và có lẽ biểu đồ phản ánh những quyết định về tốc độ thi đấu trong quá trình thi đấu nhiều hơn. Khi thử áp dụng cách tiếp cận này, các nhà nghiên cứu đã phát hiện một cấu trúc biểu đồ tương tự. Đối với nhóm các vận động viên chậm hơn, thời gian đạp nhanh hơn bình thường gắn liền với thời gian chạy chậm hơn bình thường và ngược lại. Đối với nhóm các vận động viên nhanh hơn, đạp nhanh không có nghĩa là chạy nhanh hay chậm. Điều này được minh họa trong biểu đồ dưới đây:
(Nguồn Medicine & Science in Sports & Exercise)
Phát hiện tương tự nhưng nhỏ hơn cũng tồn tại giữa môn bơi và chạy. Điều thú vị là không tồn tại bằng chứng về sự đánh đổi giữa môn bơi và đạp.
Nội dung phân tích này có lẽ sẽ thu hút được sự quan tâm của các chuyên gia sinh học tiến hóa. Còn đối với các vận động viên ba môn phối hợp, bài học rút ra từ phân tích của Calsbeek và Careau là: các vận động viên không chuyên có số lượng áp đảo tại các cuộc đua ironman nhưng “sự đánh đổi trong cách phân bổ năng lượng” khiến hầu hết các vận động viên ba môn phối hợp không thể trở thành vận động viên toàn diện. Nói cách khác, nếu chỉ nhìn vào môn chúng ta yếu nhất và nghĩ “mình chỉ cần tập X, Y và Z là sẽ có thể cải thiện được thành tích” thì dữ liệu phân tích cho thấy cái giá phải trả cho sự tiến bộ đó là sự thụt lùi của một trong những môn còn lại. Đơn giản là trong cùng một ngày, các vận động viên không chuyên không có đủ thời gian để tập trung tập luyện một môn mà không sao lãng môn khác.
Thực tế có một số ngoại lệ đối với kết luận này và nghe có vẻ hơi…nản. Ví dụ, các nhà nghiên cứu nhận thấy sở hữu một chiếc xe đạp tốt (một ví dụ về phân bổ nguồn lực) có thể tạo ra lợi thế về khí động lực học và cơ học mà chúng ta không phải đánh đổi với các lĩnh vực khác. Đây có lẽ là một trong những lý do lý giải cho sự đánh đổi của môn xe đạp thấp hơn so với môn chạy. Tuy nhiên, sự thật hiển nhiên là một người trần mắt thịt với một công việc bình thường không thể có thời gian và nguồn lực chuẩn bị tối ưu cho cả ba môn trước khi bước vào vạch xuất phát Ironman. Đây chính là mấu chốt của vấn đề.
- Về tác giả
- Bài mới nhất
Nhiệm vụ chính của Ad ở BoiDapChay.com là đi dọn dẹp, biên tập, dịch bài, soát lỗi chính tả. Ad yêu thích cả 3 môn bơi, đạp, chạy nhưng không chơi giỏi môn nào, vì thế Ad quyết định chơi thêm một môn thứ 4 đó là triathlon. Hy vọng chăm chỉ quay tay vận may sẽ tới <3